Door Remi Terhorst

In deze missie verdiepen we ons in de relatievorming tussen educatieve (sociale) robots en basisscholieren. In ons vorige item brachten we in beeld hoe zo’n sociale robot eruit kan zien en hebben we de reactie van kinderen hierop gepeild. Maar wat betekent de interactie met robots voor de ontwikkeling van het kind?

Onderwijspedagoge Sandra Veenstra vertelt ons hoe belangrijk het is om kritisch te kijken naar deze snel gaande ontwikkeling in het onderwijs. Veenstra, die werkzaam is bij Kinderopvang Humankind, snapt dat robots in het onderwijs een makkelijke uitkomst kunnen bieden voor docenten. Zelf is ze geen voorstander.

“Waar je aan voorbij gaat als je robots inzet, is de broodnodige sociale ontwikkeling van een kind”, begint Veenstra. “En dan vooral de natuurlijke ontwikkeling. Kinderen leren veel van menselijk contact, bijvoorbeeld hoe zij zichzelf tot andere mensen verhouden (of andersom) of hoe ze ergens op reageren. Die interactievaardigheden en ontwikkeling op sociaal en emotioneel gebied ontneem je het kind als je menselijk contact vervangt door robots. Daar maak ik me echt zorgen om, want voldoende kwalitatieve menselijke interactie is noodzakelijk voor veilige hechting van kinderen.” 

De onderwijspedagoge kijkt niet alleen naar het doel van de robot, maar ook naar het mogelijk effect van het inzetten van sociale robots in het onderwijs. Ze haalt een voorbeeld aan van Peter Muris, hoogleraar ontwikkelingspsychopathologie aan de Universiteit Maastricht. Muris is gespecialiseerd in hikikomori, dat een samenvoeging is van de Japanse woorden hiku (terugtrekken) en komoru (afzonderen). Muris, tevens kinderpsycholoog, ziet hoe jongeren zich steeds vaker isoleren door games en social media. Veenstra vreest dat het inzetten van robots in het onderwijs zal bijdragen aan deze ontwikkeling.

Mission chair Simone de Droog begrijpt deze zorgen, maar nuanceert deze ook enigszins. “De sociale robots die nu ontwikkeld worden, zijn bedoeld als aanvulling op de leraar, niet als vervanger. Ze worden ingezet als extra ondersteuning bij kinderen die iets meer training nodig hebben. Vaak gaat het om een gemiddelde blootstelling van 15 minuten per keer, waarbij 1 robot door een hele klas of school gedeeld moet worden”, legt De Droog uit.

De mission chair vervolgt: “Kinderen worden dus veel meer blootgesteld aan menselijk contact. Het sociale aspect van de robot is vooral bedoeld om de robot-interactie aantrekkelijk te houden op lange termijn. Net als met bekende mediafiguren zien we dat kinderen vriendschapsgevoelens voor robots kunnen ontwikkelen, maar dat ze vanaf een jaar of acht steeds beter begrijpen dat de robot niet menselijk is. Sterker nog, door toegenomen blootstelling aan robots zien we nu al dat kinderen van 9-11 jaar beredeneren dat een robot bepaalde menselijke aspecten niet heeft ‘tenzij hij daarvoor geprogrammeerd is’. Desondanks is het zeker goed om oog te houden voor leeftijdsverschillen in emotionele ontwikkeling, in het bijzonder de reactie op en het begrip van robots onder kinderen jonger dan 8 jaar.”

Docenten overwegend positief

Dat docenten robots als een makkelijk en goed initiatief zien, merkten wij toen we een enquête lieten invullen door basisschooldocenten over het inzetten van robots in de klas. Het merendeel van de docenten geeft aan te verwachten dat het inzetten van robots een toegevoegde waarde kan hebben. De robot zou dan een deel van de rol van de leerkracht over kunnen nemen, variatie in werkvormen kunnen bevorderen en kinderen kunnen leren programmeren. Ze doelen bij dat laatste dan vooral op hun positieve ervaring met de Bee-bot, waar veel van de ondervraagden al mee gewerkt hebben. Deze non-sociale robot wordt ingezet om jonge kinderen op een basisniveau te leren programmeren.

Maar als het gaat om robots die sociale eigenschappen vertonen, dan leeft er ook scepsis onder docenten. De reacties op onze enquête zijn dan ook verdeeld. De ene docent geeft aan sociale robots te zien als een mooie toevoeging, waar een ander laat weten het niet te vinden passen in het onderwijs. Weer een ander geeft aan dat interactie met een robot prima is als extraatje, maar dat het contact tussen leerlingen onderling en docenten hier niet onder moet lijden. Volgens deze docent is het wel belangrijk om de digitale geletterdheid van leerlingen te vergroten, zodat ze in de toekomst op een juiste manier om kunnen gaan met deze technologische ontwikkelingen.

Code of Conduct

En daar sluit Veenstra zich bij aan: “Ik pleit niet voor een verbod op robots, maar we moeten hier als samenleving verantwoord op anticiperen. Hoe leren we toekomstige generaties hiermee omgaan? En hoe nemen wij, ook met robots, onze verantwoordelijkheid voor een gezonde menselijke ontwikkeling?” Het lijkt Veenstra dan ook te vroeg om nu al sociale robots in te zetten in het onderwijs. “Want als later blijkt dat de ontwikkeling van een kind schade oploopt hierdoor, dan is het al te laat,” aldus de onderwijspedagoge.

Gelukkig kijkt de wetenschap al naar deze vraag. “Op dit moment zijn de sociale robots nog niet klaar voor grootschalige inzet in het onderwijs. Het duurt nog even voordat deze betaalbaar en volledig plug-and-play zijn”, aldus De Droog. “In de tussentijd worden sociale robots uitvoerig onderzocht op hun impact, inclusief kijkend naar het ontwikkelingsniveau van kinderen, de praktische uitvoerbaarheid en ethische aspecten van robots. Een eerste antwoord op de vraag van Veenstra is de “Code of Conduct” voor sociale robots in het primaire onderwijs. Deze komt in mei uit en is opgesteld door collega-onderzoeker Matthijs Smakman in samenspraak met alle belangrijke stakeholders.”

Kortom, dat robots deel uitmaken van onze toekomst, is een zekerheid. Het is goed dat hier kritische vraagtekens bij gezet worden, juist in dit stadium. Maar robots bieden ook mogelijkheden. Zolang ze maar ontwikkeld en geïmplementeerd worden met het welzijn van kinderen in het achterhoofd.

Heb je iets van deze missie gemist? Kijk snel hieronder alle posts rondom Missie 8: Mijn vriend de robot!

• Missie 8: Mijn vriend de robot
• Opportunity map: Wat er komt kijken bij relatievorming tussen robot en kind
• Vriendschap met robots: hoe meet je dat?
• Utrechtse basisscholieren reageren op lesrobot

De producties voor deze missie worden ondersteund door redacteur Remi Terhorst.